مشارکت و آموزش کارکنان

یکی از اصول مدیریت فرآیند ایمنی وجود مشارکت مداوم کارفرمایان با کارکنان است، به این صورت که از نقطه نظرات و پیشنهادات آنها برای پیشبرد برنامه های مدیریت ایمنی فرآیند و شناسایی خطرات استفاده شود. در مقابل، کارفرمایان نیز بایستی آموزش ها و برنامه های لازم را برای ارتقای دانش ایمنی و بهداشتی شغلی در نظر بگیرند و آنها را عملی کنند.

اطلاعات ایمنی فرآیند (Process Safety Information)

PSI شامل اطلاعات کلی در مورد شیمی فرآیند، تکنولوژی فرآیند و تجهیزات فرآیند است که برای اجرای مناسب مدیریت ایمنی فرآیند و نیز تجزیه و تحلیل خطرات موجود در فرآیند، وجود این اطلاعات حیاتی است. PSI بر اساس استاندارد OSHA در سه مرحله زیر مورد بررسی قرار می گیرد: مخاطرات مربوط به مواد شیمیایی، تکنولوژی فرآیند و تجهیزات فرآیند.

اطلاعات مربوط به مواد شیمیایی خطرناک

اطلاعات مربوط به سموم

بیشتر سموم به عنوان مواد شیمیایی خطرناک شناخته می شوند و داشتن اطلاعاتی در مورد غلظت و مقدار آنها حائز اهمیت است. از جمله اطلاعات مربوط به سموم می توان، به دُوزِ کشنده (LD 50) ، غلظت کشنده (LC 50) ، محدوده آستانه (TLV) ، حد مجاز تماس (PEL) و محدوده بهداشتی ماده خطرناک (IDLH) اشاره کرد که این مقادیر در برگ های ایمنی مواد (MSDS) و یا خواص خطرناک مواد صنعتی (SAX) یافت می شود. علاوه برداشتن اطلاعات در مورد حد مجاز تماس و غلظت سموم، داشتن اطلاعات فیزیکی از سموم نیز مهم است، چرا که این اطلاعات حاوی رفتارهای گوناگون مواد شیمیایی در محیط های مختلف است. از آن جمله می توان به دمای نقطه جوش، نقطه انجماد، گراویتی مایع، فشار بخار، حلالیت در آب، نسبت بخار شدن آن در مقایسه با مواد دیگر و نیز ظاهر مواد از نظر رنگ و جنس اشاره کرد.

اطلاعات مربوط به واکنش ها

این اطلاعات حاوی چگونگی واکنش دادن یک ماده با ماده دیگر یا پایداری و ناسازگاری با مواد دیگر است که از آن جمله می توان به واکنش اسیدها و بازها، اکسید شدن فلزات و احیای آنها اشاره کرد.

اطلاعات مربوط به خوردگی

این سری شامل اطلاعاتی در مورد مواد فلزی و خطراتی از جمله خوردگی است و اغلب مواردی که حاوی اطلاعات فیزیکی، شیمیایی و میزان واکنش دادن مواد شیمیایی است، اطلاعات مربوط به خوردگی را نیز دارا خواهد بود.

اطلاعات مربوط به پایداری و دمای مواد

این اطلاعات مربوط میزان پتانسیل و توانایی آتش و انفجار مواد شیمیایی و شامل مواردی مانند محدوده اشتعال (UEL، LEL)، و دمای اشتعال (AIT) است. این اطلاعات نیز در برگ های ایمنی مواد (MSDS) و استانداردهای ایمنی و حفاظت شغلی یافت می شود.

اطلاعات خطرات مخلوط کردن مواد شیمیایی ناسازگار

این اطلاعات در مورد مخلوط های انفجار زا و حادثه ساز از مواد شیمیایی مختلفی است که در امور مربوط به عملیات یا تعمیرات اتفاق می افتد. به عنوان مثال بسیاری از مواد شیمیایی در مخازن و یا در راکتورها با یکدیگر ترکیب می شوند و یا در بعضی از شرایط عملیاتی لوله ها مانند تغییر مواد داخل لوله ها یا تمیز کردن داخل لوله ها، ترکیب دو ماده شیمیایی را خواهیم داشت که ممکن است خطر آفرین باشد.

تکنولوژی فرآیند

از ابزارهای مهم در تکنولوژی فرآیند، دیاگرام های دستگاهها و یا دیاگرام های فرآیند PED و دیاگرام های ابزار دقیق و لوله (P& ID s) است که شامل نقشه اصلی فرآیندها، تجهیزات و اتصالات جریانهای فرآیند، اجزای جریان ها، دما و فشار، عملکرد لوله ها و سایر سیستم های کنترلی و نمایشگرهای دقیق فرآیند است.

تکنولوژی فرآیند را می توان به این دو بخش تقسیم کرد: شیمی فر آیند: این اطلاعات در مورد چگونگی واکنش دادن مواد شیمیایی برای تولید محصول مورد نیاز است که در آنها تعریف ورودی و خروجی سیستم و خواص آنها، معادلات شیمیایی مربوطه، ضایعات فرآیند، سیستم های جانبی فرآیند و تعیین گرمادهی و گرماگیری بایستی مورد توجه قرار گیرد.

این اطلاعات در مورد چگونگی واکنش دادن مواد شیمیایی برای تولید محصول مورد نیاز است که در آنها تعریف ورودی و خروجی سیستم و خواص آنها، معادلات شیمیایی مربوطه، ضایعات فرآیند، سیستم های جانبی فرآیند و تعیین گرمادهی و گرماگیری بایستی مورد توجه قرار گیرد.

تعیین محدوده های ایمنی برای پارامترهای فرآیند: ضروری است تا بخشی از اطلاعات، محدوده پارامترهای فرآیند در شرایط نرمال عملیاتی را تعیین کند. از جمله پارامترهای فرآیند می توان به جریان، فشار، دما، ارتفاع(سطح)، نوع فاز و ترکیب اجزا اشاره کرد. همچنین مقدار طراحی شده برای هر پارامتر بایستی به طور واضح برای فرآیند مشخص شود. PFD ها برروی نمودارها نیز اطلاعات مربوط به پارامترهای فرآیند بسته به نوع تجهیز در ارتباط با پارامترها را مشخص می کنند. PFD ها نسبت به دیگر داده ها، می توانند اطلاعات مفیدتری در مورد تکنولوژی صنعت ارایه دهند.

تجهیزات فرآیند

- مواد سازنده: این اطلاعات حاوی نوع مواد استفاده شده در فرآیند و همچنین دلیل انتخاب نوع ماده است. این سری اطلاعات را می توان در استانداردهای جهانی یافت کرد.

- دسته بندی نواحی خطرناک: این نوع دسته بندی به معنای تقسیم کردن ناحیه های اطراف تجهیزات براساس توانایی ایجاد خطر است که در طراحی دستگاههای الکتریکی به کار می رود.

معمولاً برای هر واحدی نقشه ناحیه های خطر وجود دارد، که در بعضی از مواقع برروی نقشه های»P & ID « نیز ناحیه های خطر مشخص می شود. اطلاعات مربوط به این بخش شامل موارد زیر است: طراحی سیستم های فشارشکن، طراحی سیستم های تهویه و موازنه جرم و انرژی.

این اطلاعات مربوط به جریان های جرمی و انتقال حرارت است و در گزارش طراحی ها و همچنین طراحی دستگاهها یافت می شود. بعضی از اجزای موازنه جرم و انرژی نیز در دیاگرام های PED یافت می شود.

تجزیه و تحلیل خطرات موجود در فرآیندها (PHA)

یکی از روشهای مؤثر در مدیریت خطر، تجزیه و تحلیل انواع خطرهاست که طی آن خطرات موجود در فرآیند شناسایی و سپس ارزیابی و کنترل می شود. با انجام این عمل کارفرما در جاهای مخاطره آمیز، برای اجرای ایمنی فرآیند،

می تواند اقدامات مفیدی را انجام دهد. در واقع هدف از PHA تجزیه و تحلیل عوامل و عواقب حوادث آتش سوزی، انفجار، نشر مواد شیمیایی سمی یا آتش زا و مواد شیمیایی خطرناک است و از طریق آن می توان تجهیزات، ابزارها، عوامل انسانی و عوامل خارجی را که سبب آسیب در فرآیند می شوند، مورد بررسی قرار دارد.

متدهای PHA

تجزیه و تحلیل خطرهای موجود در فرآیندها مشتمل برمتدهای زیر است:

روش »چه می شد« اگر (what if)، روش »چک لیست«، روش ترکیبی »چه می شد اگر و چک لیست«، روش مطالعه قابلیت عملکرد سیستم (HAZOP) ، تجزیه و تحلیل آثار و حالت خطا (FMEA) ، روش تجزیه و تحلیل درختی خطا (FTA) .

برای انتخاب یک روش مناسب آنالیز می بایست به5 مشخصه زیر توجه داشت: میزان پیچیدگی و اندازه سیستم، نوع فرآیند، نوع عملیات، طبیعت خطرات بالقوه و شرایط و حوادث مدنظر.

دستورالعمل های عملیاتی

برای فعالیت های در ارتباط با فرآیند، دستورالعمل هایی وجود دارد که افراد در حین کار از آنها استفاده می کنند. این دستورالعمل ها از نظر فنی بایستی برای کارکنان واضح و آشکار باشد و هر چند مدت مرور و بازنگری شود. برای اطمینان از تطابق دستورالعمل ها با خطرات و نیز میزان دقیق بودن آنها می توان به اطلاعات حاصل از فرآیند PSI مراجعه کرد. دستورالعمل ها معمولاً شامل تعیین وظایف، تعیین محدوده های عملیاتی، سیستم های ایمنی و اقدامات حفاظتی ایمنی و بهداشت شغلی افراد است.

آموزش افراد

کلیه افراد اعم از کارکنان تعمیراتی و عملیاتی که در ارتباط با فرآیند و مواد شیمیایی خطرناک هستند، باید نسبت به مواد شیمیایی خطرناک و روشهای حفاظتی از سوی کارفرمایان خود آموزش های کافی دیده باشند. این آموزش ها شامل طرز کار با فرآیند دستورات عملیاتی، وظایف کار ایمنی، پاسخ به شرایط اضطراری فعالیت های روزمره و غیر روزمره، طرز استفاده از برگ های ایمنی مواد خطرناک MSDS و سایر فعالیت هایی است که افراد با آنها سر و کار دارند.

ایمنی پیمانکاران

ضروری است برای ورود پیمانکاران به واحد و کارکردن آنها، مجموعه قوانین غربال مانندی تدوین شود.

چون رعایت دستورات ایمنی و بهداشت شغلی آنها متفاوت با سایر کارکنان واحد است در واقع رعایت این موارد به عهده پیمانکار است نه کارفرما، بنابراین قبل از عقد قرار داد کارفرما بایستی عملکرد پیمانکار را از نظر ایمنی و بهداشت با بررسی نسبت بیماریها و تلفات جانی در موارد دیگر بسنجد و پس از آن مهارت و دانش پیمانکار در اجرای عملیات بررسی شود.

ایمنی قبل از نصب و راه اندازی

کارفرمایان برای تأمین قابلیت اطمینان و کیفیت فرآیند در طراحی و ساخت واحدهای جدید، اطلاعات مربوط به PHA را گسترش می دهند بدین شکل که با استفاده از توصیه نامه ها و پیشنهادات حاصل از تجزیه و تحلیل ایمنی فرآیند، دستورالعمل های ایمنی قبل از نصب و راه اندازی فرآیند فراهم می شود.

بی نقص بودن تجهیزات مکانیکی

کارفرمایان برای پیشگیری از خرابی و مشکلاتی ناشی از تجهیزات و دستگاه ها نیازمند جدول بندی و زمان بندی برنامه های تعمیراتی هستند. در فرآیندها دستگاه ها باید طوری طراحی، ساخت و اجرا شوند که احتمال وقوع ریسک ناشی از نشر مواد سمی خطرناک به حداقل برسد. برنامه های تعمیراتی بایستی شامل شناسایی و رده بندی دستگاه ها و ابزارها، تست ها و بازرسی ها، گسترش دستورالعمل های تعمیراتی، گسترش برنامه های آموزشی افراد، مستندسازی نتایج بازرسی ها و ثبت توصیه نامه های ارایه شده برای نقص های عملیاتی باشد.

مدیریت تغییر

براساس استاندارد مدیریت ایمنی فرآیند»تغییر« به تبدیل و اصلاح تجهیزات، دستورالعمل ها، مواد اولیه و شرایط عملیاتی(پارامترهای عملیاتی) اطلاق می شود نه به جایگزینی و تعویض کردن تجهیزات و شرایط.

این تغییرات قبل از اجرا بایستی مشخص و مرور شود و هنگامی که اپراتور می خواهد فرآیندی را در یک شرایط عملیاتی دیگری هدایت کند بایستی کلیه پارامترهای اطراف و خارج از شرایط بوجود آمده را مرور و بررسی کند و در مورد آن مدیریت تغییر را به کار بندد.

سازماندهی اورژانسی